පැන්තියොන් දේවස්ථානය

       

               

     

                                       පැන්තියොන්  ඉදිකර, අද වන විට වසර 2000 කට ආසන්න කාලයක් ගතවී ඇතත්,  එය නැරඹිය හැකි විශ්මයජනක  විශිෂ්ට ගොඩනැගිල්ලකි. දර්ශනීය නිර්මාණය, සමානුපාතිකත්වය, අලංකාරය සහ  මහා රෝම අධිරාජ්‍යයේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය පිළිබඳ කැපී පෙනෙන නිර්මාණයකි.
මෙම පුදුමය පළමු වරට දුටු මයිකල් ඇන්ජලෝ එය මිනිසුන්ගේ නොව දේවදූතයන්ගේ වැඩක් සේ පෙනෙන බව පවසා ඇත.
"පැන්තියොන්" යන වචනය ග්‍රීක නාම පදයක් වන අතර එහි අර්ථය “සියලු දෙවිවරුන්ට ගෞරව කරන්න”  යන්නයි. ඇත්ත වශයෙන්ම දේවස්ථානය මුලින්ම ඉදිකරන ලද්දේ සියලු දෙවිවරුන්ට දේවමාළිගාවක් වශයෙනි.
එය පුරාණ රෝමානු ස්මාරකයකි. රෝමානු ස්මාරක සියල්ලම සුනුවිසුනු කළ  ම්ලේච්ඡ වැටලීම් වලින් බේරීමට පැන්තියන් සමත් වූයේ කෙසේද යන්න අභිරහසකි. ක්‍රි.ව. 609 දී එය පල්ලියක් බවට පත්වීම පසුකාලීනව බොහෝ දේ සමඟ සම්බන්ධ වී ඇති අතර ව්‍යුහයද එහි කාලයට වඩා ඉදිරියෙන් සිටී. ඇත්ත වශයෙන්ම,  ගොඩනැගීමට ගත් ද්රව්යයේ නිශ්චිත සංයුතිය තවමත් නොදන්නා අතර ව්යුහාත්මකව නූතන කොන්ක්රීට් වලට සමාන බව පෙනේ! හේතු කුමක් වුවත්, කාලය හා ගුරුත්වාකර්ෂණය හානිවීමෙන් සාර්ථකව බේරී ඇති පැන්තියොන්   එහි සියලු තේජස හා අලංකාරය සමඟ තවමත් නොවෙනස්ව පවතී.
              පැන්තියොන්හි නිශ්චිත වයස තවමත් නොදනී. රෝමානු පුරාවෘත්තයට අනුව මුල් පැන්තියොන්  එම භූමියේම ඉදිකර ඇති අතර එම ස්ථානයෙන් විනශ වී ගිය පසු ඔවුන්ගේ පුරාවෘත්ත නිර්මාතෘ රොමුලස් වෙනුවෙන් කැප කරන ලදී. බොහෝ ඉතිහාසඥායින් කියා සිටින්නේ ඔගස්ටස් අධිරාජ්‍යයාගේ දකුණු අත වන් වූ අග්‍රිපා ක්‍රි.පූ 27 දී පළමු පැන්තියොන්  තැනූ බවයි. එය ක්‍රි.ව. 80  දී මහා ගින්නකින් දැවී ගිය පසු, ඩොමේෂන් අධිරාජ්‍යයා විසින් නැවත ගොඩනඟන ලද නමුත්, අකුණු සැර වැදී ක්‍රි.ව. 110 දී නැවත පුළුස්සා දමනු ලැබීය. ඉන් පසු පැන්තියොන්  ක්‍රි.ව. 120 දී ඉදිකරන ලද්දේ හැඩ්රියන් අධිරාජ්‍යයා විසිනි. ඔහු ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය කෙරෙහි දැඩි ඇල්මක් දැක්වූ අතර එය නිර්මාණය කළේ එවකට සිටි ප්‍රකට ග්‍රීක ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පියෙකු වූ දමස්කස්හි ඇපලෝඩෝරස් සමඟ ය. අවාසනාවකට මෙන් අධිරාජ්‍යයාගේ නියෝගයෙන්  ඔහුව ඝාතනය කරන ලදී.
පැන්තියොන්හි වඩාත් සිත්ගන්නාසුලු කොටස වන්නේ එහි යෝධ ගෝලාකාරය වන අතර එහි ප්‍රසිද්ධ කුහරයක් ඇත (පැන්තියොන්හි ඇස නොහොත් අක්ෂිය). වසර 1300 ක් පුරා  එය ලොව විශාලතම ගෝලාකාරය විය. ගෝලාකාරයේ විෂ්කම්භය මීටර් 43.30 ක් හෝ අඩි 142 ක් වේ (සංසන්දනය කිරීම සඳහා, එක්සත් ජනපද කැපිටල් ඩෝම් විෂ්කම්භය අඩි 96 කි) සහ පැන්තියන් සමඟ පරිපූර්ණ සමානුපාතිකයකින් යුක්ත වන්නේ බිම සිට ඉහළට ඇති බාධකය හරියටම එහි විෂ්කම්භයට සමාන වේ.
                 මෙහි විශාල වාස්තු විද්‍යාත්මක විශේෂත්වයට හේතු වූයේ විශාල ගෝලාකාරයේ විශාල බරයි. රෝම ඉංජිනේරුවන් හැකිතාක් දුරට ගෝලාකාරය සැහැල්ලු කළහ; එහි  ඝණකම ක්‍රමයෙන් අඩු වනවා පමණක් නොව, ගෝලාකාරයේ ඉහළ කොටසේ භාවිතා කරන ද්‍රව්‍ය ගෝලාකාර බිත්ති තුළ අභ්‍යන්තර අවකාශයන් සමඟ සැහැල්ලු විය. ඝණකම අඩුවීම නිසා සිවිලිමේ අභ්‍යන්තරය ගෝලාකාර වුවත් එහි පිටත තරමක් “සමතලා” වේ. එය ශාන්ත පීතර බැසිලිකාගේ ගෝලාකාරයට වඩා විශාල වන නමුත් එය පිටතින් සමතලා වී ඇති බවක් පෙනෙන්නට ඇති හෙයින් එහි මානය පිළිබඳ පූර්ණ අවබෝධයක් ලබා ගැනීම දුෂ්කර ය. විෂ්කම්භය මීටර් 7.8 ක් වන කුහරය (අක්ෂි) එකම ආලෝක ප්‍රභවය වන අතර එය දේවමාළිගාව සහ දෙවිවරුන් අතර සම්බන්ධය වේ. ඉඳහිට වර්ෂාව ඇද හැලෙන නමුත් බිම ඇලවී ඇති නිසා එය බිම වැටීමට සමත් වුවහොත් ජලය බැස යයි. ප්රායෝගිකව, වැස්ස කලාතුරකින් ගෝලාකාරය තුළට වැටේ.
              අභ්‍යන්තරය ගෝලයකින් අඩකින් ආවරණය වූ සිලින්ඩරයක හැඩය ඇත; සිලින්ඩරයේ උස ගෝලයේ අරයට සමාන වන අතර එය මීටර් 43.3 (අඩි 142) කි. ඇතුළත කවුළු නැත,  පැන්තියොන් හි  සුප්‍රසිද්ධ චිත්‍ර ශිල්පී රෆායෙල්ගේ සහ ඉතාලි රජවරුන්ගේ හා කවියන් කිහිප දෙනෙකුගේ සොහොන් ඇත. ජ්යාමිතික රටා මාලාවකින් සමන්විත මෝස්තරයක් සහිත කිරිගරු පොළෝ තට්ටුව තවමත් පුරාණ රෝම මුල් පිටපතයි. අටවන නාගරික පාප්තුමාගේ පාලන සමයේදී පැන්තියොන්හි ඉතිහාසය සදහටම වෙනස් විය. ඔහු සිවිලිම මත පිහිටා ඇති සෑම ලෝකඩ කැබැල්ලක්ම උණු කළේය.
                  පෝටිකෝවට ආධාරක වන දැවැන්ත කොරින්තියේ තීරු 16 ටොන් 60 බැගින් බරය.  ඒවා අඩි 39 (මීටර් 11.8) ක් උස, විෂ්කම්භය අඩි පහක් (මීටර් 1.5) වන අතර ඊජිප්තුවේ සිට ගෙන එන ලද ඒවාය.
            අග්‍රිපා විසින් ඉදිකරන ලද මුල් දේවමාළිගාවෙන් ඉතිරිව ඇති එකම දේ එය වන අතර, හැඩ්රියන් විසින් දේවස්ථානය නැවත ගොඩනඟන විට එය ඔහුගේ පූර්වගාමියාට ගෞරවයක් ලෙස තැබූ බව විශ්වාස කෙරේ.
                   609 දී පැන්තියොන්  පල්ලියක් බවට පරිවර්තනය වූ පළමු මිථ්‍යාදෘෂ්ටික දේවාලය වන අතර එම නිසා එය මධ්‍යතන යුගයේදී විනාශ වීමෙන් බේරුණි. අද එය ශාන්ත මරියා වෙනුවෙන් දිවි පිදූ පල්ලියකි. සෑම කෙනෙකුම පාහේ එය පැන්තියොන් ලෙස හඳුන්වන්නේ නැති අතර එය ආගමෙන් ස්වාධීනව පවතින බව පෙනේ.